नवी दिल्ली : पाहलगाम येथे २२ एप्रिल रोजी झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात २६ निष्पाप नागरिकांचा मृत्यू झाल्यानंतर, भारत सरकारने ‘ऑपरेशन सिंदूर’च्या माध्यमातून दहशतवाद्यांना ठोस प्रत्युत्तर दिले. या कारवाईचे विशेष वैशिष्ट्य म्हणजे, या ऑपरेशनची माहिती देण्यासाठी दोन महिला संरक्षण अधिकाऱ्यांनी आघाडी घेतली. भारतीय वायुदलाच्या विंग कमांडर व्योमिका सिंग आणि भारतीय लष्कराच्या कर्नल सोफिया कुरेशी यांनी ‘ऑपरेशन सिंदूर’ची माहिती पत्रकार परिषदेत दिली. ‘ऑपरेशन सिंदूर’ हे नाव पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी दिले असून, हे नाव पाहलगाम हल्ल्यात पती गमावलेल्या महिलांच्या सन्मानार्थ ठेवण्यात आले आहे.
ऑपरेशन सिंदूरच्या चेहरा बनल्या कर्नल सोफिया कुरेशी देशाच्या इतिहासात पहिल्यांदाच पत्रकार परिषदेत कर्नल सोफिया कुरेशी आणि हवाई दलाच्या विंग कमांडर विंग कमांडर व्योमिका सिंग यांनी या ऑपरेशनची माहिती दिली. परराष्ट्र सचिव विक्रम मिस्री हे देखील उपस्थित होते. त्यापैकी आर्मी कर्नल सोफिया कुरेशी ही गुजरातमधील वडोदरा येथील रहिवासी आहे.
३५ वर्षीय सोफिया कुरेशी सध्या भारतीय सैन्यात कर्नल पदावर आहेत. संयुक्त राष्ट्रांच्या शांतता मोहिमेत भारताने पाठवलेल्या पथकाची कमान सोफियाकडे सोपवण्यात आली. सध्या त्या भारतीय लष्कराच्या सिग्नल कॉप्समध्ये अधिकारी आहेत. सोफिया कुरेशी २००६ मध्ये संयुक्त राष्ट्रांच्या काँगो शांतता मोहिमेचा भाग होत्या. वडोदराच्या रहिवासी भारतीय लष्करातील कर्नल सोफिया कुरेशी मूळच्या गुजरातच्या आहेत. त्यांचा जन्म वडोदरा येथे झाला. त्यांनी बायोकेमिस्ट्रीमध्ये पदवी प्राप्त केली आहे. सोफियाचे आजोबा आणि तिचे वडीलही सैन्यात होते. सोफियाचे लग्न मेकॅनाइज्ड इन्फंट्रीचे लष्करी अधिकारी मेजर ताजुद्दीन कुरेशी यांच्याशी झाले असून, त्यांना समीर कुरेशी हा मुलगा आहे. कर्नल सोफिया कुरेशी यांनी बडोदा विद्यापीठातून विज्ञान विषयात पदव्युत्तर पदवी आणि त्यानंतर विज्ञान विद्याशाखेतून बायोकेमिस्ट्रीमध्ये पदव्युत्तर पदवी मिळवली.
मोहिमांमध्ये सहभागी सोफिया कुरेशी १९९९ मध्ये वयाच्या अवघ्या १७ व्या वर्षी शॉर्ट सर्व्हिस कमिशन अंतर्गत भारतीय सैन्यात सामील झाल्या. १९९९ मध्ये त्यांनी चेन्नई येथील ऑफिसर्स ट्रेनिंग अकादमीमधून प्रशिक्षण घेतले. त्यानंतर त्यांना सैन्यात लेफ्टनंट म्हणून कमिशन मिळाले. २००६ मध्ये, सोफियाने काँगोमधील संयुक्त राष्ट्रांच्या शांतता मोहिमेत लष्करी निरीक्षक म्हणून काम केले.
२०१० पासून त्या शांतता मोहिमांमध्ये सहभागी आहेत. पंजाब सीमेवर ऑपरेशन पराक्रम दरम्यान त्यांनी केलेल्या सेवेबद्दल त्यांना जनरल ऑफिसर कमांडिंग-इन-चीफ (जीओसी-इन-सी) कडून प्रशंसा पत्रही मिळाले. ईशान्य भारतातील पूर मदत कार्यादरम्यान त्यांनी केलेल्या उत्कृष्ट कार्याबद्दल त्यांना सिग्नल ऑफिसर इन चीफ (एसओ-इन-सी) कडून प्रशंसापत्र देखील मिळाले. पुण्यात झालेल्या १८ देशांच्या संयुक्त लष्करी सराव ‘फोर्स १८’ मध्ये कर्नल सोफिया यांनी भारतीय लष्कराच्या ४० सदस्यीय तुकडीचे नेतृत्व केले. एवढेच नाही तर या बहुराष्ट्रीय लष्करी सरावात देशाचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या त्या
एकमेव महिला लष्करी अधिकारी होत्या. भारतीय सैन्यात पुरुष आणि महिला फरक नाही आसियान शिखर परिषदेला उपस्थित राहिलेले दिवंगत बिपिन रावत यांनी सोफियाबद्दल म्हटले होते- सैन्यात, आम्ही समान संधी आणि समान जबाबदाऱ्यांवर विश्वास ठेवतो. येथे पुरुष आणि महिला अधिकाऱ्यांमध्ये कोणताही भेदभाव नाही. सोफिया कुरेशीची निवड केवळ महिला असल्याने झाली नाही. उलट, ते केले गेले कारण त्याच्यात नेतृत्वगुण आहेत आणि तो त्या जबाबदाऱ्या पूर्ण करण्यास पूर्णपणे सक्षम आहे.
कठीणातल्या कठीण प्रदेशात हेलिकॉप्टर उडविण्याचा विंग कमांडर व्योमिका सिंह यांचा हातखंडा भारतीय हवाई दलाच्या विंग कमांडर व्योमिका सिंह यांनी कर्नल सोफिया कुरेशी यांच्यासोबत पत्रकार परिषद संपवताना पाकिस्तानला थेट इशारा दिला आहे. यामुळे सिंह चर्चेत आल्या आहेत. व्योमिका सिंह यांनी सहावीत असल्यापासूनच भारतीय हवाई दलात जाण्याचे ठरवले होते. व्योमिका या नावाचा अर्थ आकाशात राहणारी असा होतो. शालेय शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर त्यांनी राष्ट्रीय कॅडेट कॉप्स जॉईन केला. व्योमिका सिंह यांनी त्यांचे अभियांत्रिकीचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर हवाई दल जॉईन केले. व्योमिका या त्यांच्या कुटुंबातील सैन्यात असणाऱ्या पहिल्याच महिला आहेत. भारतीय हवाई दलात हेलिकॉप्टर पायलट म्हणून नियुक्त करण्यात आले. १८ डिसेंबर २०१९ रोजी त्यांनी फ्लाइंग शाखेत कायमस्वरूपी कमिशन मिळवले. विंग कमांडर व्योमिका सिंह यांना कठीण प्रदेशात उड्डाण करण्याचा मोठा अनुभव आहे. त्यांनी २५०० तासांहून अधिक वेळ उड्डाण केले आहेत. व्योमिका सिंह यांनी जम्मू-काश्मीर आणि ईशान्येकडील कठीण ठिकाणी चेतक आणि चित्ता सारखी हेलिकॉप्टर उडवली आहेत. याशिवाय, त्यांनी अनेक बचाव कार्य आणि कठीण मोहिमांमध्येही महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.
